การฝึกกลืนในผู้สูงอายุ – เพื่อความปลอดภัยและคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้น

เมื่ออายุมากขึ้น ระบบการทำงานของร่างกายย่อมเสื่อมถอย รวมถึง “กล้ามเนื้อและระบบประสาทที่เกี่ยวข้องกับการกลืน” ซึ่งอาจทำให้ผู้สูงอายุมีปัญหาในการกลืนอาหารหรือของเหลว ซึ่งเป็นภาวะที่เรียกว่า “ภาวะกลืนลำบาก” (Dysphagia)

ภาวะนี้ไม่ได้เป็นเพียงแค่ความลำบากในการกินอาหารเท่านั้น แต่ยังเสี่ยงต่อการสำลัก การติดเชื้อทางเดินหายใจ และปอดบวม ซึ่งเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้น ๆ ในผู้สูงอายุที่มีปัญหาเรื่องการกลืน

สัญญาณเตือนว่าผู้สูงอายุอาจมีปัญหาในการกลืน

• ไอหรือสำลักบ่อยระหว่างกินอาหารหรือดื่มน้ำ
• มีน้ำลายไหลออกจากปากมากกว่าปกติ
• พูดเสียงเปลี่ยนหลังกลืน
• น้ำหนักลดโดยไม่ทราบสาเหตุ
• กลัวการกิน หรือกินช้าผิดปกติ

แนวทางการฝึกกลืนสำหรับผู้สูงอายุ

การฝึกกลืนมีเป้าหมายเพื่อให้ผู้สูงอายุสามารถกินอาหารได้ปลอดภัย ลดความเสี่ยงจากการสำลัก และรักษาคุณภาพชีวิต

1. การจัดท่าทางก่อนและระหว่างการรับประทานอาหาร

   • ให้ผู้สูงอายนั่งตัวตรง ศีรษะเอียงไปข้างหน้าหรือเล็กน้อยเพื่อเปิดช่องทางกลืน
   • ใช้หมอนรองหรือเก้าอี้ที่มีพนักพิงเพื่อความมั่นคง

2. การฝึกกล้ามเนื้อที่เกี่ยวข้องกับการกลืน

   • ฝึกกำกล้ามเนื้อริมฝีปาก เช่น การเป่าลูกโป่ง เป่าลม หรือดูดน้ำจากหลอด
   • ฝึกลิ้น เช่น แลบลิ้นออก–เข้า หรือเลียริมฝีปาก ซ้าย–ขวา
   • ฝึกออกเสียง เช่น พูดคำว่า “อา อี อู” ช้า ๆ ชัด ๆ เพื่อกระตุ้นการเคลื่อนไหวของลิ้นและเพดานปาก

3. การเลือกประเภทอาหารให้เหมาะสม

   • เริ่มจากอาหารบด นุ่ม หรือข้น เช่น โจ๊ก ข้าวบด ซุปข้น
   • หลีกเลี่ยงอาหารแห้ง ร่วน หรือเหนียว เช่น ถั่ว ขนมปังแห้ง เนื้อเหนียว
   • ใช้สารเพิ่มความข้นในของเหลวเพื่อป้องกันการสำลัก

4. การฝึกกลืนอย่างเป็นระบบ

   • ฝึกกลืนทีละคำ เคี้ยวให้ละเอียด
   • กลืนแล้วเว้นช่วงก่อนคำถัดไป เพื่อให้ระบบประสาทและกล้ามเนื้อปรับตัวได้
   • ใช้กระจกช่วยให้ผู้สูงอายุเห็นการเคลื่อนไหวของปากและลิ้น เพื่อเพิ่มความมั่นใจ

   ข้อควรระวัง

   • อย่าป้อนอาหารขณะผู้สูงอายุอยู่ในท่านอน
   • ควรเฝ้าสังเกตอาการผิดปกติหลังการกลืน เช่น ไอ เสียงเปลี่ยน หรือหายใจเหนื่อย
   • หากมีอาการสำลักบ่อย ควรปรึกษานักกิจกรรมบำบัด หรือนักพูดบำบัดเฉพาะทางด้านการกลืน

   สรุป

   การฝึกกลืนเป็นกระบวนการที่ต้องอาศัยความเข้าใจ ความเอาใจใส่ และความต่อเนื่อง การดูแลอย่างถูกวิธีสามารถช่วยให้ผู้สูงอายุรับประทานอาหารได้อย่างปลอดภัย ลดภาวะแทรกซ้อน และส่งเสริมคุณภาพชีวิตที่ดีในระยะยาวได้อย่างมีประสิทธิภาพ